اصول و فنون راهنمایی و مشاوره

مشاوره (counceling) از لحاظ اصطلاح و مفهوم به معنی کمک به شخص مراجع تا بتواند بر مشکلات خود فائق آید می باشد به طور کلی مشاوره شکلی از کمک به افراد که بصورت اصولی و علمی انجام می شود و بیشترین تاثیر مثبت را در مراجع بوجود می آورد.

اسمیت می گوید، مشاوره جریانی یاری دهنده است که بدان وسیله به مراجع اصول و شیوه های مربوط به انتخاب و طرح ریزی و ادامه یک زندگی موفقیت آمیز یاد داده می شود.در امر مشاوره، مشاور با فردی مواجه است که بهنجار می باشد و فقط در مقطعی از زمان دچار بحران شده است. مشاوره را می توان جریانی دانست که پس از آن مراجع علاوه بر احساس امنیت، بکارگیری راه حلهای مناسب برای حل مشکلاتش را یاد می گیرد مشاوره با مسائلی نظیر مشکلات مربوط به تحول ، تصمیم گیری، انطباق با بحرانهای زندگی، رشد دانش و بینش فردی و حل تعارضات درون فردی و بین فردی سروکار دارد

از اهداف مشاوره می توان به  آسان کردن تغییرات رفتاری، افزایش توانایی مراجع در ایجاد و حفظ رابطه با دیگران ، کمک به بالا بردن اثربخشی و توانایی سازگاری مراجعان که بتوانند فشارهای وارده را بطور درست و اصولی تحمل کرده و به دنبال راه حل منطقی باشند ،بهبود فرآیند تصمیم گیری، تسهیل شکوفایی استعدادهای بالقوه مراجعان اشاره کرد.

   در پی مطالب گفته شده می توان گفت که مشاور برای بدست آوردن نتیجه مطلوب و تاثیرگذار بر فرد مراجع باید خودش دارای ویژگیهایی باشد که در وی بصورت ملکه درآمده باشند، مشاوران موفق افرادی هستند که از هویت خود کاملاً آگاهند و می دانند از زندگی خود چه می خواهند. به طور مناسب دیگران را درک می کنند و به مراجع خود این مکان را می دهند که احساس نیرومندی کنند، مراجعان خود را دوست دارند و با انعطاف پذیری خاص و بدون شرط پذیرای مراجع خود هستند و به افکار و عقاید و ایده و فرهنگ مردم و مراجعان احترام می گذارند. به سخنان مراجع گوش فرا می دهند و نقش بازی نمی کنند، از تکنیکهای مشاوره، روشهای روان درمانی و روانشناسی بالینی و دیگر علوم به خوبی استفاده می کنند، رابطه حسنه برقرار می کنند و آرامش خود را حفظ می نمایند به همین جهت بر مراجع تاثیر می گذارند و هیجان و اضطراب و استرس را در مراجع کاهش می دهند.

مسائل نوجوان و چگونگی برخورد یک مشاور در مدرسه

یکی از عوامل نیرومندی که در ساختمان روان بشر نقش بسیار مهمی دارد، محیط اجتماعی و معاشرتهای عمومی است. رفت و آمد، گفت و شنود، ملائمت و خشونت و ... همگی در ساختن شخصیت فرد موثر هستند و انسان باید طبق عوامل اجتماعی خود را بار بیاورد.

  بلوغ (puberty) تنها رشد جسمی و ظهور علائم جسمی نیست بلکه از لحاظ عاطفی، ذهنی و اجتماعی نیز نوجوان باید بالغ شود تا بتواند شخصیت خود را کامل گرداند، از تجربیات دیگران استفاده کند و خود نیز مسائل تلخ و شیرین را تجربه نماید، تعیین ملاکی مشخص برای سنجش رفتار انسانها و تعیین حدود سلامت و بیماری و هنجاری و نابهنجاری یکی از شبهه ناکترین مباحث روان شناسی شخصیت و روان شناسی مرضی به حساب می آید امروزه یکی از شیوه های مطمئن برای تعیین ناهنجاری، استفاده از ملاکهای سلامت روان است اصولاً هنجار یا قاعده تعیین کننده حد یا حدودی است برای یک امر فزاینده و کاهنده به منظور تشخیص مرزهای قابل در مورد آن امر. اولاً هر یک از ملاکهای سلامت روان خود به تنهایی با ارزش است و ثانیاً مجموع آنها نیز به عنوان مجموع ویژگیهای لازم برای حفظ سلامت روانی می باید مورد توجه قرار گیرد. در تعیین نابهنجاری باید گفت که در روان شناسی معمولاً باید حد پایینی یک ملاک مورد توجه قرار می گیرد وجود حد پایینی هر یک از ملاکهای سلامت به عنوان ملاک حداقل برای تعیین هنجار از نابهنجار ضرورت دارد. در سنین نوجوانی، با توجه به تغییر و تحولی که در ترشح هورمونها، شناخت هویت و چگونگی تکوین شخصیت نوجوان وجود دارد، می تواند مسائل زیادی برای نوجوان بوجود بیاید، در این بین نوجوان اعتراض خود را به تغییرات درون خود و نسبت به اطراف را می تواند با حالتهای گوناگون بروز دهد از جمله ترس، نگرانی، اضطراب، تعارض، عصبانیت، خشم و پرخاشگری، دروغگویی، خیال پردازی، گوشه گیری و ... که می تواند باعث اختلال در روحیه نوجوان و ارتباطش با اطرافیانش باشد. در مقطع دبیرستان اکثر دانش آموزان در سن نوجوانی به سر می برند و تمام دانش آموزان نیز با مشاوران آموزشگاه می توانند ارتباط داشته باشند در ادامه چند مورد از اختلالاتی که ممکن است در این سن بروز کند آورده می شود که رفع به موقع و یا حتی پیشگیری از به وجود آمدن آن می تواند سلامت روان و تقویت روحیه و ایجاد محیطی شاد را به دنبال داشته باشد.

نگرانی (worry)

نگرانی یک حالت هیجانی متداول در بین نوجوانان است، معمولاً نوجوانان نگران آینده، ادامه تحصیل، بیکاری و سرنوشت نامعلوم، ناراحتی های مادی، ناراحتی های خانوادگی و ارتباط با همسالان و جنس مخالف هستند در این میان ترس از آینده و ناراحتیهای مبهم  به مرور نوجوان را به انزوا و کناره گیری می کشد و بود و نبود او را زیر سوال می برد. دراین میان کمک و یاری اطرافیان و اینکه حالت نوجوان درک شود، مثمر ثمر است و گرنه فرد از لحاظ روانی دچار مخاطره می گردد. رهایی از همه نگرانی ها غیرممکن است در حقیقت یافتن راه حل مناسب مسائل اغلب مرهون نگرانی هاست. فرد در مورد نگرانی های خود نیاز به یک شنونده دارد این شنونده وقتی مشاور باشد، باید در مورد نگرانی ها در جستجوی اطلاعات قابل اعتماد و معتبر باشد مثلاً اگر دانش آموز نگران نمره کم است، باید با ارائه راهکارهای صحیح و مطالعه، کمک از همکلاسیهای فرد و یا معلم بتوان این نگرانی ها را کم کرد نگرانی های اجتماعی با فعالیتهای گروهی برطرف می شود مشاور برای تسلط آرامش بر مراجع خود که دانش آموز است می تواند رفتارهایی چون ورزش، مطالعه، کارهنری، بازی گروهی، فعالیتهای فوق برنامه و ... را ارائه دهد که باعث برطرف شدن نگرانی وی می گردد و این مسئله باعث می گردد که از فشار و تنیدگی مراجع کم شود و خود به خود فشار روانی نوجوان برطرف شود.

تعارض (conflict)

   وقتی فرد نتواند خواسته های خود را عملی کند و یا در انتخابها دچار مشکل گردد، ممکن است خصومتی را متوجه افراد کند که فکر می کند این ناکامی به خاطر آنها به وجود آمده است، نوجوان هر گاه تحت تاثیر فشار روانی و استرسهای مختلف قرار گیرد روال عادی و طبیعی زندگیش از هم می پاشد و مختل می شود و تعارضی در رفتار و کردار و افکارش بوجود می آید که اختلال عاطفی و روانی را نیز به دنبال دارد تعارض نتیجه وجود انگیزه های در حال رقابت با یکدیگر است که معمولاً با اضطراب همراه است تعارض هنگامی بوجود می آید که مثلاً فردی در موقعیتی قرار گرفته باشند که هرا نتخابی بکند نتیجه نامطلوبی در پی خواهد داشت. در ادامه تعارض حتماً بدبینی نیز بوجود می آید. بدبینی به پدر و مادر که بر خلاف آنچه که از نوجوان می خواهند انجام می دهد و این می تواند تصمیم گیری های خطرناک و نادرستی را بوجود آورد و همین کاملاً روان نوجوان را دچار آسیب می کند و سلامت و روان او را به مخاطره می اندازد.در این میان مشاوران با آگاهی از مشکل نوجوان ابتدا باید علت این تعارض را پیدا کنند و با هماهنگی با پدر و مادر نوجوان راهکارهایی را اجرا نمایند. از طریق آشکار کردن نتایج انتخاب ها و تصمیماتی که نوجوان گرفته است تا حدودی وی را آگاه کرد. همچنین با ارتباط دوستانه ای که با نوجوان برقرار می گردد کم کم بدبینی او به والدین و یا هر فردی که خصومت نوجوان با او آشکار است از بین می رود و پس از آن به تدریج هنگامی که به آرامش رسید در مورد نتایج نامطلوبی که بر اثربدبینی و لجاجت و تصمیم های نادرست وی ممکن است به وجود بیاید، صحبت نمود و اندک اندک با ایجاد انگیزه و راهنمایی نوجوان می توان به تاثیر و تغییر امیدوار بود البته در تمام این مدت همراهی و همکاری و کمک اولیا خانه و مدرسه الزامی است.

خشم (Anger)

   خشم یکی از حالات روانی نامطلوب است که کلیه حواس را مختل می کند در موقع خشم مرکز عواطف (هیپوتالاموس) تحریک می شود و سوخت و ساز بدن بالا رفته و حرارت مرتفع می گردد. علائم خشم نیز شامل سرخ شدن، تورم عضلات، اختلال در تنفس، بلند صحبت کردن و لزش لبها و ظهور حرکات غیرارادی است. در نوجوان معمولاً خشم تا یک ساعت ادامه دارد، غر می زند، فریاد و داد و قال می کند، ناسزا می گوید، نقشه های انتقامی می کشد و... محرک خشم در نوجوان بیشتر محیطی و اجتماعی است و می تواند علل مختلفی داشته باشد از جمله منع استقلال، ظلم و تبعیض، استهزاء و انتقاد نابجا از او، سختگیری و دخالت غیرضروری والدین، خستگی و گرسنگی، سرما و گرما و طوفان و سیل و ... در هر صورت تاثیر خانواده در خشم نوجوان از تمام عوامل بیشتر است. نوجوانی که به هر یک از حالات بالا دچار شود دچار چه آسیب روانی شدیدی می شود و تمام زندگی و بهداشت روانی او مختل می گردد ، مشاور در این مورد می تواند اقدام کند ابتدا با والدین هماهنگ می شود و آنها آموزش می بینند که مجازات باید هماهنگ با جرم باشد. یعنی اینکه وقتی نوجوان نافرمانی کرد و یا اینکه کار اشتباهی انجام داد به اندازه همان تاوان پس دهد تامل، تفکر و اعتراف از میزان خشم می کاهد این مهارتها باید به نوجوان آموزش داده شود تا او در هنگام برخورد با این مسائل خشم خود را بتواند کنترل کند تامل و تسلط برخود خشم را می کاهد، نفس کشیدن عمیق، کوتاه آمدن در برابر فرد دیگر تا اینکه خشم فروکش کند و بتوان با منطق و روش درست با همدیگر صحبت کرد استفاده از آب سرد هم می تواند موثر باشد رفتار منصفانه با نوجوان، عدم تبعیض اولیا خانه و مدرسه، عدم قطع فعالیتهای عادی نوجوان، خوش رفتاری اطرافیان و ... می تواند حالات خشم نوجوان را کم کند و او را فردی سالم از لحاظ روانی تحویل جامعه دهد.

 منبع:http://www.al-shia.org/html/far/6ejt/nojavanan/23.htm